Bundan 30 yıl kadar önce yani 9 Aralık 1975’te “BM Engelli Hakları” bildirgesiyle başlayan bir süreç mevcuttu önümde. 1982 yılında 37. Düzenli Oturumunda hazırlanan ‘Özürlüler İçin Dünya Eylem Programı’nda Özürlüler için yapılan çalışmalar üç ana başlıkta değerlendirilmekteydi: Önleme, Rehabilitasyon, Fırsat Eşitliği. Üç ayak üzerine kurulu bu eylem programı yine 2006’da ‘Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’ ile destekleniyordu ve Türkiye aday ülkeler arasından bu sözleşmeye ilk imza atan devletlerden biriydi.
Türkiye daha 1983’te “Sakatları Koruma Milli Koordinasyon Kurulu” olarak özürlü bireyler için özel görevlendirilen bir kurul kurulmuş sonrasında daha kapsamlı hala gelen çalışmalar yüzünden kordinatör bir rol üstlenen Özürlüler İdaresi Başkanlığı (kur. 1997)’na dönüştürülmüştü. Özellikle 2008’den sonra Çalışma Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, vb bakanlıklar kendi görev kapsamlarında olan alanlarda fırsat eşitiği sunacak çalışmalarına başladılar.
2002, 2008’de istatistik ve veri toplama üzerine odaklanan Sağlık Bakanlığı özellikle 2010’dan sonra sağlık hizmetleri sunumu ve özürlü hastaların değerlendirilmesinde yönelik çalışmalara yoğunluk vermişti. Diğer bakanlıklardan farklı olarak “fırsat eşitliği”nin ötesinde rehabilitasyon ve önleme yönünde sorumluluğu da bu bakanlıktaydı. Özellikle önleme çalışmalarını ön planda tutan bakanlık bebekten topuk kanı alımından diyabet ve obezite çalışmalarına, temiz hava sahası projesinden aşılama çalışmalarına kadar bir çok program başlattı.
Aile hekimleri ve aile sağlık elemanları başta olmak üzere TSM çalışanlarını bu noktada istihdam etmeye başladı. Son genel sekreterlik düzenlemeleri ve Kamu Hastahaneler Birliği ile Halk Sağlığı Müdürlüğünü de bu bağlamda değerlendirdiğimde şu aralar bakanlığın yaşadığı karmaşalar biraz daha anlam ifade etmeye başlamıştı.
***
Özellikle 2010 da yayınlanan Özürlülerin Sorun Beklentileri Araştırmasını değerlendirdiğimde yaşadığım bu duygusal tecrübenin sandığımdan çok daha büyük bir noktada olduğunu görüyordum. Türkiye’de başta zihinsel (%29.2) ve kronik hastalıklara bağlı (%25.6) özürlülük olmak üzere çeşitli sebep ve düzeylerde 8.5 milyon özürlünün olduğunu bildirmekteydi. Kayıtlı olan özürlülerin sadece %38.4’ü sosyal yardımlardan düzenli olarak faydalanıyordu. Kırsalda yüzdesi biraz daha fazla olmasına rağmen (%5.1) sadece %4.2’si hayırsever kişilerden yardım almaktaydı.
Özürlülük halinin %56,sı kronik bir hastalık nedeniyle oluşurken %15,9’u kalıtsal bozukluklar ve sadece %9,6sı kaza nedeniyle gerçekleşiyordu. Üçte bir diyabet insidansı olan bir ülkede görev yapmakta olan bir doktor olunca üzerimdeki yükü bir kez daha hissediyordum.
Her ne kadar özürlülüğün rehabilitasyonu ve önlemesi için birçok özel branş ve uzmanlıklar rol oynasa da şu kısacık memuriyet hayatımda hiç bir branşın bir doktor kadar etkin olamayacağına kanaat etmiştim: Çünkü meslek grubu olarak bizler hem özürlülüğün tanımlanması ve sınıflamasında; hem özürlülüğün önlenmesi ve tedavi edilmesinde, hem rehabilitasyonunda, hem de yasal düzünlemelerde hak ediş sağlanması için özrülüyü sisteme tanıtmada rol oynamaktayız.
Özürlülüğün sınıflaması ve sistemde hak ettiği sosyal desteği alması özellikle bizim omuzlarımızda. Bizim kanaatimizde… Ki bunu çok iyi gören muhtarımızın daveti de bu anlamda çok manidar. Bununla birlikte gelişmelerden hiç bir şekilde haberi bile olmayan teyzemizin de derbederliği de bu manada…
Aynı çalışmanın sorulan bir sorusuna verilen cevaplarda bir o kadar manidar: Kayıtlı özürlülerden kamu kurum ve kuruluşlarından beklentileri sorulduğunda kişilerin %85,7’si sosyal yardım ve desteklerin arttırılmasını isterken %77’si sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve sunumunda kolaylık sağlanmasını istemekteydi. İş bulma, eğitim olanaklarının arttırılması %50yi geçmiyordu bile.
Abdullah Ömer Şeker 