Epidemiyoloji, Farmakoepidemiyoloji hakkında bir girizgah..
Çoğu tıp derslerinde ilk giriş dersleri neredeyse tıbbi bilgi ile alakasız latince etimoloji, tarih, sosyoloji hatta biraz siyaset dersleri şeklinde geçer: “Şu şudur.” “Bu buradan gelir.” “Ondan bu türemiştir.” Söz konusu akademisyen bilgeliğini göstermiş olmanın verdiği hazla “Tıpı anlamak istiyorsanız latinceye vakıf olmanız gerekir!” diye öğütler.
Arıza biri oluşumdan olsa gerek çoğu öğrencinin aksine zevkle dinlerdim bu dersleri! Çok değerli bilgiler paylaşan hocalarım bir tarafa cahilliğinin dahi farkında olmadan karşımızda garip bir haz yaşamaya çalışan hocaların hatalarını çıkarmak… Bu bahsi burada kesiyorum.
Epidemiyoloji dersleri de bunlardan biri. Halk sağlıkçılarının hepsinin ilk derste uzun uzadıya epidemiyoloji nediri anlatmaları genel geçer bir kabul herhalde. Ben de fark ettiğin üzere aynı şeyi yapmaya niyetlendim.
Kelime kökenine dair kısımlarda bazı akademisyenler slaytlarında latince epi – demos – logos kelimelerinden türetildiği anlatsalarda; Oxford, 19. yüzyılın sonunda ortaya atılan yunanca bir kelime olduğunu söyler. Etymonline incelersen, latince/yunanca/fransızca karışımı bir kelime olduğunu görebilirsin. 12. yüzyılda kayıtlarda ypidime (fransızca) yaygın hastalıkları ifade etmek için kullanılmıştır. 1600’lü yıllarda (Meriam-Webster’a göre 1603) bir sıfat olarak “sık karşılaşılan yada toplumu etkileyen” anlamında kullanılan epidemic kelimesi de buradan türemiş olabileceği tahmin edilmektedir. Epidemic kelimesinin medikal bir durumla özleştirilmesi ise 1757’de görülür. Tarihsel açıdan baktığımızda o dönemde ciddi bir çiçek salgını olduğunu görüyoruz. Özellikle Kanada’da (Quebec) etkin olan bu salgın, muhtemelen ingiliz istilası sırasında askerler üzerinden Londra ve Boston’a yayıldı. Noah Webster’ın kitabında buna Levant (şimdiki Suriye / İsrail / Filistin bölgesi), Mısır ve İrlanda(Dublin)’yı da dahil eder. Konudan sapmamak adına burası belki daha sonra detaylı araştırılabilir deyip geçiyorum. Özellikle yıllara bağlı ölüm istatistiklerini Webster’ın kitabında görebilirsin.
Artık tıbbi alanda bir trend kazanan epidemic 1850’lerde Snow’un meşhur kolera çalışmasıyla bir bilime dönmüştür. O, sonuna bir logos takısı alarak günlük trendlerin ötesinde bir yere oturur ve epidemiyoloji olur. Ee herkese nasip olmaz logos ekini almak. Aldıktan sonrada asırlar boyunca yürür gidersin. Burada epidemic yerine zamanında muadil olarak kullanılan mann-cwealm kelimesini hayırla yad etmek de gerekecek. Deyişi biraz daha kolay, okunuşu biraz daha hoş, duruşu biraz daha karizma olsaymış şuan belki de bugün mann-cwealmology bilimini konuşuyor ve farmakomann-cwealmology’i tartışıyor olurduk. Fakat ne yazık ki latin bir ailede değilde anglo-sakson bir ailede doğmuş olmanın bedeli böyle blog yazılarında makaraya alınmak oluyor. Yazık.
Abdullah Ömer Şeker 