Bir Mop-up Çalışması Ardından

13 – 19 Ekim tarihlerinde ikinci dalgası yapılan oral polio aşılamasını muhtemelen pek azımız duymuştur. Meslek erbabı arasındaki sohbetlerde polio riskini dillendirdiğimde genel olarak şaşkınlıkla karşılanmıştı. Her şeyi biliyor edamız ile Türkiye’nin uluslar arası politikası, Suriyeli göçmen sorunlarına çözümler sıralanmadan önceki o şaşkınlık, çok değerli. Çünkü bu şaşkınlık şunu söylüyor: meselenin ciddiyetini meslektaşlarımız olan doktorlar, hemşireler dahi bilmiyor.

Güncel salgın olarak polio riskinden öte ebola virüsünün bilinirliği bu meselenin bakılması gereken ayrı bir sorunsalı.

Türkiye olarak son vakamız 1998’te -markalaşan bir isimle- Melik Minas’tı. Kendisi henüz üçüncü yaşına üç ay kala, Kasım ayında, ani felç ile hastaneye kaldırılmış ve o zaman popüler olan bu hastalığın tanısı çok geç olmadan koyulmuştu. (1) O zamandan beri polio vakasına rastlanmadı ülkemizde. 2002’de “Polio Eradikasyon Sertifikası”yla bu başarısını belgelendirmişti. (2)

Ölü virüs aşısı 1952’de, zayıflatılmış oral aşı ise 1963’te lisans kazanmış olmasına rağmen dünyadan bu virüsün topyekûn silinme kararı ise ancak 1988’de verilmişti. (3) Dünya Sağlık Örgütü’nün başını çektiği “Polio Eradikasyonu” projesine Bill ve Melinda Gates Vakfı, Rotary Kulübü gibi vakıflar ve pek çok bağışçının destek verdiği bu büyük savaşta (4) herkesin tek bir hedefi vardı: 1912’deki Newyork Salgını’nı bir daha yaşamamak.

Günümüze geldiğimizde ise dünya ülkelerinin %99’unda polio’nun eradike edildiğini ama özellikle Afganistan, Pakistan, Nijerya’da -salgın olarak olmasa da- varlığını devam ettirdiğini görüyoruz. (5) Bu ülkelere 29 Ekim 2013’te yapılan bir açıklama ile Suriye ve birkaç ülkenin dâhil edilmesi ile polio ile olan savaşta safların arasında gediklerin açıldığı kabul ediliyordu. (6) Savaş nedeniyle gayri resmi sayılarla 3 milyonun üzerinde Suriyeli’nin göç ettiği Türkiye de risk altındaki bölge ilan ediliyordu. Bu ilan ile birlikte Türkiye alarma geçti.

TTB’nin çabalarıyla İstanbul Halk Sağlığı Kurumu’nun gündemine giren Polio riski yine Haziran ayının ortasında yapılacak bir mop-up çalışmasıyla bertaraf edileceği ön görülmüştü. (7) Doğu ve güney bölgelerdeki şehirlerde bu süreç ,İstanbul’a göre, daha erkenden başlamıştı. (6) Kişisel çabalarla ve bazı duyarlı gazetecilerin dikkate almasıyla basında çok kısa bir süre de olsa yer alan “Polio Mop-up” çalışması siyasi gündemlerin harareti içinde etkisiz kalmıştı.

İlk mop-up çalışmasında sahaya çıkan ,tamamen gönüllü, sağlık çalışanları çok ilginç tepkilerle karşılaşmışlardı. Özellikle hedef kitle olan Suriyeliler aşılamaya direnç göstermiş ve doğu aşiretlerinde sık karşılaştığımız bir kaygıyı öne sürmüşlerdi: Bu aşılarla bizi kısırlaştıracaklar. Bu gibi nedenler yüzünde aşılama kampanyası ile istenilen başarıya ulaşılamamış ve ikinci bir dalgaya ihtiyaç duyulmuştu.

İkinci dalganın daha yeni tamamlanmış olması üzerine bu yazıyı kaleme alma ihtiyacı hissediyorum. Çünkü yine geçen seferki -başarısız- olmuş strateji ve projeyi tekrar yapmış olmanın verdiği hüsran hissiyatını paylaşmak istiyorum. Umarım resmi sonuçlar açıklandığında yanılmış olur ve mahcup bir mutluluk duyarım. Fakat eğer üçüncü bir dalga mop-up çalışmasına ihtiyaç duyarsak bu sefer bazı şeyleri değerlendiririz.

Marmara Üniversitesinde konuyla alakalı geçen hafta yaptığımız bir toplantıda Nilüfer Hocamızın çok kayda değer bir ifadesi vardı: Aşıya karşı sosyal direnç gösteren kesimi ikna çabası, aşılamanın kendisi kadar değerli. Hedef kitleyi homojen bir grup olarak algılamadan aşının gerekliliğine inandırmak ve kaygılarını gidermek bunun için de özel bir PR stratejisi geliştirmek gerekir. Basın bültenleri, afişler, paneller vb. Aksi takdirde oraya giden sağlık ekibi kültür, dil vb birçok ayrımcı faktörle güçlenen aşı direncini yenemeyecektir.

İlk mop-up çalışmasında TTB’nin özellikle vurguladığı bir şeyler yine bu dalgada umursanmadı: mop-up’ın salahiyeti sağlık çalışanlarının vicdan ve sorumluluk hissine bırakılmadan her profesyonel iş gibi belli bir bütçe, planlama, kurumsal paydaşlarla değerlendirilmeli. (8) Nüfus bilgileri bile olmayan ,kaçak, Suriyelilere ulaşım için muhtarların aktif rol alması, dernekleşen Suriyelilerle kurumsal ortaklıkların kurulaması için vakıflar genel müdürlüğünün ve tehlikeli bölgelerde yaşayan Suriyelilere hizmete giden sağlık ekiplerinin can güvenliğini sağlamak için emniyet güçlerinin destek mop-up çalışmasını çok daha etkin bir konuma getireceği muhakkaktır.

Dünya Sağlık Örgütü 2022 yılında 200.000 üzerinde çocuğun polio nedeniyle felç olacağını ön görmektedir. Hali hazırda yürüyen projenin tamamlanması için 945 milyon dolarlık bir açık olduğunu ifade etmektedir. (Toplam proje bütçesinin %50’si) (9) Risk altında bölgelerden biri olan Türkiye’nin ise bu çağrıyı daha ciddi değerlendirmesi gerekmektedir. %96 olan ulusal aşılanma oranı (son göçler hesaplanmadan) ise en önemli avantajımız. (10)

Aşıya karşı sosyal direnç olgusuna farkındalık kazanmış, göçlerle gelen nüfusa odaklanmış kolektif bir gayretle önümüzdeki riskleri aşabilecek bir potansiyele sahip olduğumuza inanıyorum.

Kaynaklar:

1. Chambers, JS. The Rotarian, Rotary International, Ekim 2002
2. Certification of Poliomyelitis Eradication, Fifteenth meeting of the European Regional Certification Commission  Copenhagen, 19 –21 June 2002, WHO, Yayınlanma 2005
3. American History of Epidemics: Whatever Happened to polio? Erişim Tarihi: 19 Ekim 2014 http://amhistory.si.edu/polio/timeline/index.htm
4. Donor Contributions. Polio Global Eradication Initiative. Erişim Tarihi: 19 Ekim 2014 http://www.polioeradication.org/Financing/Donorcontributions.aspx
5. Polio Public Health Emergency Country List. International Travel and Health, WHO, 2012
6. (2013 Kasım 12) 13764 sayılı Bilgi Notu, Gaziantep Valiliği İl Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
7. (2014, 23 Ocak) TTB Polio (Çocuk Felci) Tehlikesi ile İlgili Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanı ile Görüştü. Erişim Tarihi 19 Ekim 2014 http://www.ttb.org.tr/index.php/Haberler/polio-4306.html
8. (2014, 05 Haziran) Türkiye çocuk felci salgını riski ile karşı karşıya. Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014 http://t24.com.tr/haber/turkiye-cocuk-felci-salgini-riski-ile-karsi-karsiya,260413
9. Strategy Info Graphic. Erişim Tarihi: 19 Ekim 2014 http://www.polioeradication.org/Portals/0/Document/Resources/StrategyWork/Rotary_Infographic_FINAL.pdf
10. (2012, 29 Mart) Prof. Dr. Ceyhan: Türkiye’de aşılama oranları %96’yı aştı. Erişim Tarihi 17 Ekim 2014 http://www.medikalakademi.com.tr/enfeksiyon-asi-mehmet-ceyhan/#!